Áp lực gia đình, đặc biệt là những định kiến về vai trò giới, là một vấn đề phổ biến trong nhiều nền văn hóa, bao gồm cả Việt Nam. Những quan niệm cứng nhắc về việc nam giới phải mạnh mẽ, không được bộc lộ cảm xúc hay phải là “trụ cột” chính đã tạo ra những Hình ảnh áp Lực Gia đình đáng kể lên cả nam giới và phụ nữ. Khái niệm “nam tính độc hại” (Toxic masculinity) được sử dụng để mô tả những tiêu chuẩn cực đoan này, gây hại cho sự phát triển cá nhân và các mối quan hệ xã hội. Dù khái niệm này có thể còn mới mẻ ở Việt Nam, nhưng những biểu hiện của nó, như coi thường sự yếu đuối hay tôn vinh tính hiếu chiến, đã tồn tại lâu đời trong các giá trị truyền thống và xã hội. Những tư tưởng “đàn ông phải mạnh mẽ”, “đàn ông không được khóc” là những ví dụ điển hình củng cố hình ảnh áp lực gia đình ngày nay. Việc hiểu rõ nguồn gốc và hệ lụy của những định kiến này là bước đầu tiên để xây dựng một môi trường gia đình và xã hội bình đẳng, lành mạnh hơn, nơi mỗi cá nhân có thể phát triển toàn diện tiềm năng của mình mà không bị gò bó bởi những khuôn mẫu cũ kỹ. Việc [xây dựng hình ảnh cá nhân] lành mạnh, thoát khỏi định kiến là điều cần thiết.
Những định kiến về vai trò nam giới, tạo nên hình ảnh áp lực gia đình, không phải là hiện tượng mới hay chỉ tồn tại ở một nền văn hóa cụ thể. Thực chất, chúng là kết quả của hàng thế kỷ tư tưởng phong kiến và mô hình gia đình gia trưởng trên khắp thế giới, nơi vai trò của người đàn ông luôn được đặt lên cao hơn phụ nữ, cả trong gia đình và ngoài xã hội.
Tại phương Tây, những định kiến này bắt nguồn từ hàng thế kỷ tư tưởng tôn giáo và triết học. Từ thời Hy Lạp cổ đại, triết gia Aristotle đã lập luận rằng nam giới có bản chất vượt trội hơn phụ nữ và nên giữ vai trò thống trị. Tư tưởng này tiếp tục được củng cố trong Thiên Chúa giáo, nhấn mạnh vai trò phụ thuộc của phụ nữ. Văn hóa đại chúng phương Tây từ thế kỷ 20 cũng góp phần củng cố những hình mẫu nam giới lý tưởng thông qua phim ảnh, sách báo và quảng cáo. Các nhân vật siêu anh hùng hay nam chính phim hành động thường được xây dựng cơ bắp, tự tin và thành công, càng tạo ra áp lực phải duy trì hình tượng mạnh mẽ để được công nhận là “đàn ông thực thụ”. Tóm lại, tư tưởng về sự vượt trội của nam giới đã trở thành nền tảng cho mô hình gia đình gia trưởng và các giá trị xã hội tôn vinh sức mạnh thể chất, sự thống trị và kiên cường của người đàn ông.
alt=”Hành khách và phi hành đoàn trên Chuyến bay màu hồng của Vietnam Airlines, biểu tượng cho thông điệp bình đẳng giới giữa những áp lực xã hội”
Tại châu Á, đặc biệt ở khu vực Đông và Đông Nam Á, ảnh hưởng từ văn hóa Nho giáo là yếu tố quan trọng trong việc củng cố và duy trì tư tưởng này. Nho giáo đề cao hình ảnh người đàn ông phải trở thành “quân tử” – một người mạnh mẽ, chính trực, có quyền lực và chịu trách nhiệm bảo vệ gia đình.
Vai trò của người đàn ông trong xã hội và gia đình được gắn chặt với quyền lực và trách nhiệm, nhưng đồng thời họ cũng phải đối diện với hình ảnh áp lực gia đình rất lớn. Nho giáo khuyến khích nam giới phải kiềm chế cảm xúc cá nhân, tránh bộc lộ sự yếu đuối hay nhu nhược. Những chuẩn mực này khiến nam giới phải luôn giữ hình ảnh mạnh mẽ, kiên cường và không được phép tỏ ra yếu đuối hoặc nhạy cảm trước mặt người khác, kể cả những người thân yêu nhất. Điều này góp phần tạo nên những rào cản trong giao tiếp và chia sẻ cảm xúc trong gia đình.
Hệ lụy từ hình ảnh áp lực gia đình theo định kiến giới
Những định kiến giới về vai trò nam giới tạo ra hình ảnh áp lực gia đình nặng nề, buộc nam giới phải tuân thủ những tiêu chuẩn cứng nhắc về sự mạnh mẽ và kiên cường. Ngay từ nhỏ, nam giới được xã hội giáo dục rằng không được bộc lộ cảm xúc, rằng sự yếu đuối là không thể chấp nhận. Các câu nói như “đàn ông không khóc” hay “phải kiên cường” đã ăn sâu vào tiềm thức, khiến nhiều nam giới không dám chia sẻ những khó khăn về mặt tâm lý, gây ra những [backlog] cảm xúc không được giải quyết.
Hậu quả là họ phải đối mặt với những áp lực nội tâm mà không có lối thoát. Theo báo cáo của Mental Health America, đàn ông ít tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý hơn phụ nữ, bởi lo ngại rằng việc thừa nhận khó khăn sẽ khiến họ bị đánh giá là yếu đuối. Tình trạng này tạo ra những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe tinh thần, làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh như trầm cảm và lo âu.
Hình ảnh áp lực gia đình phải giữ vững hình ảnh “mạnh mẽ” và “kiên cường” còn liên quan trực tiếp đến tỷ lệ tự tử cao ở nam giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nam giới chiếm khoảng 70% trong tổng số các ca tự tử toàn cầu. Nhiều trường hợp tự tử xuất phát từ những khó khăn cá nhân, tài chính, hay mối quan hệ, nhưng thay vì tìm kiếm sự giúp đỡ, họ chọn cách chịu đựng một mình do lo ngại sự đánh giá của xã hội.
Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng khoảng 40% đàn ông không tìm đến hỗ trợ tâm lý vì sợ bị coi là “yếu đuối”. Điều này cho thấy hình ảnh áp lực gia đình và xã hội từ định kiến giới đã cản trở nam giới trong việc thừa nhận và giải quyết các vấn đề cá nhân một cách lành mạnh.
Bên cạnh đó, những định kiến này còn gây tác động tiêu cực đến các mối quan hệ cá nhân của nam giới, đặc biệt là trong gia đình và các mối quan hệ tình cảm. Do được giáo dục phải kìm nén cảm xúc, nhiều đàn ông gặp khó khăn trong việc thể hiện tình cảm hay sự nhạy cảm. Điều này làm suy giảm khả năng duy trì các mối quan hệ sâu sắc, đặc biệt là trong hôn nhân, góp phần tạo nên hình ảnh áp lực gia đình trong tương tác vợ chồng.
Nghiên cứu của Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA) chỉ ra rằng nam giới có xu hướng ít chia sẻ về cảm xúc với bạn đời, dẫn đến các xung đột không được giải quyết và sự thiếu thỏa mãn trong mối quan hệ. Họ cũng gặp khó khăn trong việc xây dựng và duy trì tình bạn, dẫn đến cảm giác cô đơn và bị cô lập xã hội. Những áp lực này vô hình trung làm giảm chất lượng cuộc sống tinh thần. Việc thể hiện cảm xúc qua các hoạt động như [vẽ] có thể là một giải pháp.
alt=”Biểu ngữ và hoạt động trên chuyến bay của Vietnam Airlines, thể hiện cam kết thúc đẩy bình đẳng giới và giảm bớt hình ảnh áp lực gia đình từ định kiến”
Những định kiến về vai trò nam giới còn góp phần tạo ra văn hóa bạo lực trong xã hội, khi nam giới được khuyến khích thể hiện quyền lực và sự thống trị thông qua hành vi bạo lực. Các chuẩn mực xã hội này thúc đẩy nam giới sử dụng bạo lực như một cách để khẳng định bản thân và giải quyết mâu thuẫn.
Theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc, hơn 90% các vụ bạo lực trên thế giới liên quan đến nam giới, trong đó nhiều người thừa nhận họ cảm thấy áp lực phải chứng minh “bản lĩnh đàn ông” thông qua bạo lực. Ví dụ điển hình là các vụ bạo lực học đường, nơi nam sinh bị thúc đẩy phải thể hiện sự “mạnh mẽ” bằng cách đánh nhau hoặc tấn công người khác. Những hành vi này không chỉ gây tổn thương cho nạn nhân mà còn làm tổn hại đến chính người thực hiện, tạo ra một vòng luẩn quẩn bạo lực trong xã hội. Những định kiến này còn hạn chế nam giới tiếp cận các lĩnh vực mới như [công nghệ thông tin].
Ngoài ra, định kiến về vai trò nam giới còn hạn chế khả năng tiếp cận của nam giới đối với các vai trò phi truyền thống. Nhiều đàn ông, dù có khả năng và đam mê, thường tránh làm việc trong các lĩnh vực bị coi là “nữ tính” như giáo viên mầm non, y tá, hay chăm sóc gia đình vì sợ bị đánh giá thấp. Điều này làm giảm sự phát triển cá nhân và xã hội của nam giới, khiến họ phải từ bỏ ước mơ hoặc tiềm năng chỉ để tuân thủ các chuẩn mực về giới tính.
Theo một báo cáo từ The New York Times, những người đàn ông chọn các nghề nghiệp “nữ tính” thường phải đối mặt với sự phân biệt giới tính và áp lực từ xã hội, làm cho nhiều người không dám theo đuổi công việc mà họ yêu thích hoặc có năng lực vượt trội. Áp lực này tạo nên một phần của hình ảnh áp lực gia đình mở rộng ra xã hội.
Nhìn chung, định kiến về vai trò nam giới không chỉ gây áp lực lớn về mặt tâm lý mà còn ảnh hưởng đến các mối quan hệ và sức khỏe của nam giới. Những chuẩn mực này tạo ra một môi trường hạn chế, nơi nam giới phải sống trong sự kìm nén cảm xúc và chịu đựng những đau khổ tâm lý mà không thể bộc lộ.
Đối với phụ nữ, những định kiến này củng cố các quan điểm phân biệt đối xử, trong đó nam giới được coi là người có quyền lực hơn và phụ nữ phải tuân theo. Điều này dẫn đến bạo lực giới và bất bình đẳng trong nhiều lĩnh vực. Phụ nữ không chỉ đối mặt với bạo lực gia đình và tình dục, mà còn gặp khó khăn trong việc phát triển sự nghiệp, tiếp cận các cơ hội bình đẳng, và tham gia vào các vị trí lãnh đạo. Những tư tưởng về sự thống trị và kiểm soát của nam giới làm giảm vai trò và tiềm năng phát triển của phụ nữ trong xã hội, làm trầm trọng thêm hình ảnh áp lực gia đình từ nhiều phía.
Ngoài ra, tác hại của những định kiến này còn mở rộng ra toàn bộ xã hội. Khi những phẩm chất như sức mạnh, quyền lực, và sự thống trị được đề cao, xã hội trở nên thiếu công bằng và bất bình đẳng gia tăng. Các giá trị như sự hợp tác, đồng cảm và công bằng bị coi nhẹ, dẫn đến xung đột và bạo lực trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, từ gia đình đến cộng đồng. Những định kiến này góp phần làm gia tăng bạo lực, từ bạo lực gia đình đến các xung đột chính trị, làm cản trở sự phát triển bền vững và ổn định của xã hội. Để giải quyết vấn đề này cần có những [công cụ AI] và phân tích xã hội học sâu sắc.
Tóm lại, hình ảnh áp lực gia đình bắt nguồn sâu xa từ những định kiến giới và vai trò cứng nhắc được xã hội áp đặt lên nam giới. Những định kiến này không chỉ gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và các mối quan hệ của nam giới mà còn góp phần duy trì bất bình đẳng và bạo lực đối với phụ nữ và toàn xã hội. Việc nhận diện và thách thức những quan niệm cũ kỹ là bước quan trọng để xây dựng một tương lai bình đẳng và lành mạnh hơn cho tất cả mọi người.
Còn tiếp: Kỳ 2 – Quan điểm “đàn ông là trụ cột gia đình” tại Việt Nam
Tài liệu tham khảo:
- Mental Health America
- Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
- Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA)
- Liên Hợp Quốc (báo cáo bạo lực)
- The New York Times