Contents
Vẽ cây là một trong những chủ đề quen thuộc nhưng cũng đầy thử thách đối với người học vẽ, từ những nét chì đầu tiên của các em nhỏ đến những bức tranh phong cảnh phức tạp. Một gốc cây sần sùi, một tán lá sum suê, hay chỉ một cành cây khẳng khiu giữa trời đông… mỗi chi tiết đều chứa đựng vẻ đẹp riêng. Tuy nhiên, không ít người cầm cọ cảm thấy loay hoay khi cố gắng tái hiện hình ảnh quen thuộc ấy trên giấy. Phải chăng chỉ kỹ thuật là đủ để vẽ nên một bức tranh cây có hồn? Hay bí mật nằm ở một điều gì đó sâu sắc hơn, một trạng thái tâm trí đặc biệt mà các danh họa lừng lẫy như Henri Matisse hay Pablo Picasso đã khám phá ra?
Thử Thách Khi Vẽ Cây: Vì Sao Không Dễ Dàng Như Tưởng Tượng?
Nhiều họa sĩ, ngay cả những người tài năng, cũng từng đối mặt với khó khăn khi vẽ cây. Danh họa Henri Matisse từng chia sẻ về những lần thất bại của mình. Ban đầu, ông cố gắng sao chép cây một cách chân thực nhất có thể, đưa “cả cái cây” vào tranh. Kết quả khiến ông nản lòng vì bức tranh thiếu đi sự sống động, không thể hiện được cảm xúc của ông về cây. Sau đó, ông lại thử tập trung vào việc thể hiện cảm xúc và xúc động của mình, nhưng lại bị choáng ngợp bởi vẻ đẹp, sức vóc của thân cây và những bí ẩn ẩn chứa bên trong. Ông chỉ vẽ được một vài cành rồi dừng lại.
Điều này cho thấy, việc vẽ cây không chỉ đơn thuần là nhìn và sao chép hình dáng bên ngoài. Cái cây trong tranh cần có “hồn”, cần thể hiện được sự kết nối giữa người vẽ và chủ thể. Vấn đề nằm ở chỗ, khi chúng ta quá chú tâm vào chi tiết, vào việc tái hiện y hệt, hoặc ngược lại, quá sa đà vào cảm xúc cá nhân mà bỏ quên đối tượng, bức vẽ dễ trở nên cứng nhắc hoặc rời rạc. Đó là lúc cái đầu của người vẽ trở nên quá “đầy” bởi những suy nghĩ, những định kiến, những “phải vẽ thế này”, “phải vẽ thế kia” thay vì để tâm trí mở ra và kết nối thực sự với cái cây trước mắt.
Học Cách “Nhìn” Cây Như Một Nghệ Sĩ
Matisse chỉ thực sự vẽ được cây khi ông nhìn nó trong những khoảnh khắc không có định vẽ. Cứ thế, toàn thể cái cây hiện ra trong tâm trí ông, từ thấp lên cao. Khoảnh khắc này gợi nhớ đến câu chuyện về một người thợ mộc tài hoa được vua giao đẽo một chiếc chuông. Ông ăn chay, nằm đất để lòng thanh tịnh, quên hết lợi lộc, thưởng phạt, quên cả thân thể mình. Sau đó, ông vào rừng, ngắm thân cây, ngắm thiên nhiên hiển lộ trong đó, lựa cây nào “tràn đầy thiên nhiên nhất” rồi mới hình dung ra chiếc chuông.
Cả hai câu chuyện đều nhấn mạnh một điểm chung: khả năng thực sự nhìn thấy chủ thể, kết nối với nó ở một cấp độ sâu sắc, vượt qua những suy nghĩ thông thường hay mục đích cụ thể. Người thợ mộc vứt bỏ hết “cái tôi” và sự phân tâm để hòa mình vào thiên nhiên. Matisse buông bỏ “cái định vẽ” để cái cây tự nhiên hiển lộ. Điều này gợi ý rằng, để vẽ một cái cây có hồn, chúng ta cần học cách nhìn nó không chỉ bằng mắt thường, mà bằng cả tâm hồn, cảm nhận được sự sống, năng lượng và vẻ đẹp tiềm ẩn của nó. Tương tự, khi chúng ta học cách vẽ tranh trồng cây, việc thấu hiểu quá trình sinh trưởng, sự kết nối của cây với đất, nước và ánh sáng sẽ giúp bức tranh thêm ý nghĩa và chân thực.
Sức Mạnh Của “Khoảng Trống” Trong Sáng Tạo
Khái niệm “khoảng trống” (hay sự buông bỏ, không chấp trước) là trung tâm trong nhiều triết lý phương Đông, đặc biệt là Thiền, và nó có mối liên hệ mật thiết với quá trình sáng tạo nghệ thuật. Thiền sư dạy học trò ngồi thiền, học cách thở vào biết đang thở vào, thở ra biết đang thở ra. Mục đích không hẳn là chỉ để chú tâm, mà để đạt đến trạng thái chỉ còn hơi thở mà không còn “người thở”. Giống như gió thổi qua cửa trống, vạn vật đi vào rồi đi ra mà không gặp vướng mắc. Cơn giận đến rồi đi, tiếng chim hót đi vào rồi đi ra. Khi tâm trí có “khoảng trống”, chúng ta không bị cuốn theo những suy nghĩ, cảm xúc nhất thời, hay những định kiến đã có sẵn.
Trong nghệ thuật, “khoảng trống” này chính là trạng thái tâm trí cởi mở, chưa bị đóng khung bởi những gì đã học, đã thấy. Picasso, người có thể vẽ liên tục hàng giờ không mệt, từng nói rằng khi làm việc, ông “để cái thân của tôi ngoài cửa”. Ông không còn là bản thân mình với những lo toan, mệt mỏi; ông hoàn toàn là hành động vẽ. Trạng thái này cho phép năng lượng sáng tạo tuôn chảy không ngừng. Với “khoảng trống” trong đầu, nghệ sĩ có thể tiếp nhận và thể hiện chủ thể một cách tươi mới, độc đáo.
Matisse đã thành công trong việc vẽ cây khi ông “không có định gì trước”. Khi cầm cây bút vẽ lên, ông chỉ đơn giản là để cái cây từ từ hiện ra. Ông “không lý luận khi tôi vẽ… chỉ cho”. Điều này tương tự như lời dạy của các thiền sư: chỉ làm, chỉ ngồi, chỉ thở. Cái “có” nằm ở hành động thuần túy, còn tất cả những suy nghĩ, phán xét, dự định… là “không”. Chính từ “khoảng trống” này mà nét vẽ trở nên phóng khoáng, tràn đầy sức sống, như gió phơi phới thổi qua ngọn cây trong tranh.
Bài Học Từ Bài Thơ Về Vẽ Chim
Bài thơ “Để vẽ chân dung một con chim” của Jacques Prévert là một minh chứng thi vị cho triết lý sáng tạo từ “khoảng trống” và sự kiên nhẫn. Bài thơ hướng dẫn người nghệ sĩ bắt đầu bằng việc vẽ một cái lồng với cửa mở, đặt nó giữa thiên nhiên, rồi kiên nhẫn chờ đợi con chim đến. Điều quan trọng là phải im lặng, không cử động, không nói gì, hòa mình vào thiên nhiên như con chim. Chỉ khi con chim tự nguyện bước vào lồng, người nghệ sĩ mới khẽ khàng đóng cửa bằng nét bút rồi xóa đi từng nan lồng, vẽ thêm cây cành cho chim đậu.
Chú chim én đang bay, liên tưởng đến việc vẽ tranh và sự tự do sáng tạo
Câu chuyện vẽ chim này là một ẩn dụ tuyệt vời cho việc vẽ tranh nói chung, và vẽ cây nói riêng. Cái lồng với cửa mở là tâm trí cởi mở, sẵn sàng đón nhận. Việc đặt lồng giữa thiên nhiên và chờ đợi thể hiện sự hòa mình vào chủ thể (cái cây), kiên nhẫn quan sát và kết nối mà không áp đặt ý muốn chủ quan. Con chim (hoặc cái cây) chỉ “đến” khi người nghệ sĩ tạo ra không gian cho nó, khi tâm trí đủ “trống” để cảm nhận sự hiện diện của nó một cách trọn vẹn.
Việc vẽ cây cành sau khi chim đã vào lồng, và xóa đi nan lồng, tượng trưng cho quá trình sáng tạo diễn ra tự nhiên, không gò bó, không bị giới hạn bởi những quy tắc cứng nhắc. Bức tranh không còn là sự sao chép, mà là sự hòa quyện giữa nghệ sĩ và thiên nhiên. Vẻ đẹp và sức sống của cái cây tuôn trào qua nét vẽ, khiến người xem không còn phân biệt được đâu là cây trong tranh, đâu là cây ngoài đời, đâu là nghệ sĩ, đâu là thiên nhiên.
Áp Dụng “Khoảng Trống” Khi Vẽ Cây
Làm thế nào để áp dụng những triết lý này vào việc vẽ tranh cây, đặc biệt là với các bạn nhỏ đang học vẽ?
- Quan sát thực tế: Dành thời gian ngắm nhìn những cái cây ngoài đời. Không chỉ nhìn hình dáng, mà cảm nhận sức sống, sự vươn lên, cách ánh sáng chiếu qua lá, cách gió lay động cành cây. Hãy thử vẽ cây phong cảnh đơn giản lớp 6 bằng cách cảm nhận không gian và ánh sáng xung quanh cái cây đó.
- Để tâm trí cởi mở: Khi bắt đầu vẽ, đừng quá lo lắng về việc phải vẽ “đúng” hay “giống hệt”. Hãy tạm gác lại những kỹ thuật phức tạp hay những định kiến về việc “cây phải thế này”. Chỉ đơn giản là nhìn và để cảm xúc, đường nét tuôn chảy tự nhiên.
- Tập trung vào khoảnh khắc hiện tại: Giống như thiền, hãy tập trung vào hành động vẽ. Khi vẽ thân cây, toàn tâm vào thân cây. Khi vẽ lá, chú ý đến từng chiếc lá, từng cụm lá. Tránh để tâm trí lang thang sang những lo nghĩ khác.
- Kiên nhẫn và yêu thương: Quá trình sáng tạo cần thời gian. Đừng nản lòng nếu bức vẽ đầu tiên chưa ưng ý. Hãy kiên nhẫn, thử nghiệm và yêu thương quá trình khám phá này. Giống như việc vẽ tranh ngôi trường hạnh phúc, không chỉ vẽ hình ảnh mà còn vẽ cảm xúc, niềm vui, sự gắn bó.
Vẽ tranh không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một hành trình khám phá bản thân và thế giới xung quanh. Khi chúng ta học cách tạo ra “khoảng trống” trong tâm trí, buông bỏ những áp lực và định kiến, chúng ta sẽ thấy cái cây hiện ra dưới nét bút không chỉ là một hình ảnh, mà là cả một câu chuyện, một nguồn cảm hứng bất tận. Đó là lúc sáng tạo thực sự thăng hoa.